มิติทางวัฒนธรรมของการพัฒนาสู่ความเข้มแข็งของชุมชน : กรณีศึกษา ชุมชนบ้านหนองช้าง ตำบลหนองช้าง อำเภอสามชัย จังหวัดกาฬสินธุ์

Abstract

การศึกษานี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาลักษณะทางวัฒนธรรม ที่มีลักษณะเด่นของชุมชนบ้านหนองช้าง ตำบลหนองช้าง อำเภอสามชัย จังหวัดกาฬสินธุ์ 2) ศึกษารูปแบบและกระบวนการพัฒนาชุมชน ของชุมชนบ้านหนองช้าง 3) ศึกษาการบูรณาการมิติทางวัฒนธรรมของการพัฒนาไปสู่ความเป็นชุมชนเข้มแข็งของชุมชนบ้านหนองช้าง เป็นการศึกษาเฉพาะกรณี โดยใช้แนวทางการวิจัยเชิงคุณภาพเป็นหลัก รวบรวมข้อมูลด้วยการสัมภาษณ์แบบเจาะลึกกับผู้ให้ข้อมูลที่สำคัญจำนวน 15 ราย วิเคราะห์ข้อมูลด้วยวิธีการวิเคราะห์เนื้อหา การวิเคราะห์เหตุผลเชิงตรรกะและการสร้างข้อสรุปเชิงอุปนัย

ผลการศึกษาพบว่า ชุมชนบ้านหนองช้างเป็นชุมชนของคนชาติพันธุ์ผู้ไทย สมาชิกในชุมชนมีความสัมพันธ์เชิงเครือญาติสูง มีความมุ่งมั่นในการรักษาวัฒนธรรมของกลุ่มชาติพันธุ์ ทั้งภาษา การแต่งกาย  ขนบธรรมเนียมประเพณี พิธีกรรม ความเชื่อที่สืบต่อกันมาแต่บรรพบุรุษ และภูมิปัญญาดั้งเดิมที่เป็นเอกลักษณ์ให้ดำรงอยู่ อีกทั้งสามารถนำมาบูรณาการกับการพัฒนาชุมชน โดยอาจมีการปรับหรือประยุกต์บางส่วนให้เหมาะสมกับสถานการณ์ กระบวนการพัฒนาชุมชนในหมูบานนี้ เริ่มต้นจากการรวมตัวของสมาชิกชุมชน เพื่อทบทวนแนวทางการพัฒนาในอดีตที่มีผลกระทบทางลบ แล้วหันมาให้ความสำคัญกับมิติทางวัฒนธรรมในการดำเนินชีวิต  ด้วยการปลูกฝังวัฒนธรรมของชาวผู้ไทยผ่านสถาบันครอบครัว สถาบันการศึกษา และสถาบันศาสนา มีความพยายามรักษาควบคู่กับการประยุกต์ใช้ในการดำเนินชีวิตผ่านการมีส่วนร่วมของสมาชิกชุมชน มีการวางแผนด้วยการทำประชาคมหมู่บ้าน ทำให้เกิดการร่วมคิด ร่วมทำ ร่วมเรียนรู้ของสมาชิกชุมชนจนเกิดเป็นแผนชุมชน ที่ไม่ได้มุ่งเน้นเฉพาะการพัฒนาด้านวัตถุ แต่เน้นไปที่การพึ่งตนเองตามวิถีชีวิตของชุมชน ต่อมามีภาคีเครือข่ายที่สนับสนุนการพัฒนา จนทำให้เกิดโครงการต่างๆมากมาย ซึ่งมีรูปแบบที่ส่งเสริมการเรียนรู้ร่วมกันของชุมชนในการแก้ปัญหาและปรับปรุงความเป็นอยู่ของคนในชุมชน ด้วยการขับเคลื่อนการพัฒนาที่อยู่บนฐานความเข้าใจบริบทของชุมชน และปรับเนื้อหาให้สอดคล้องกัน จึงเกิดการบูรณาการทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรมและสิ่งแวดล้อมอย่างสมดุล มีการอนุรักษ์วัฒนธรรมท้องถิ่นของชุมชนควบคู่กับการนำองค์ความรู้ที่ได้รับจากภายนอกมาผสมผสานปรับใช้ให้เหมาะสม แล้วสรุปเป็นบทเรียนเฉพาะของชุมชน จนสามารถพัฒนาไปสู่ความเป็นชุมชนเข้มแข็ง องค์ประกอบที่สำคัญในการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชนบ้านหนองช้าง คือ การมีผู้นำที่เข้มแข็ง การถอดบทเรียนอย่างต่อเนื่อง การสร้างจิตสำนึกให้คนในชุมชนรักความเป็นชาวผู้ไทย การมีความรักและเอื้ออาทรต่อกันของสมาชิกชุมชน การพยายามรักษาภาพลักษณ์ที่ดีของชุมชน รวมถึงการปรับใช้ใช้ภูมิปัญญาท้องถิ่นอย่างมีพลวัต

ข้อเสนอแนะที่สำคัญจากการศึกษาวิจัยครั้งนี้ คือ การที่จะพัฒนาชุมชนท้องถิ่นนำไปสู่ความเป็นชุมชนเข้มแข็ง หน่วยงานที่เกี่ยวข้องและคนในชุมชนควรให้ความสำคัญกับการบูรณาการมิติทางวัฒนธรรมของชุมชน โดยที่ชุมชนควรมีการทบทวนบทเรียนและแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างสมาชิกอยู่เสมอ ควรมีแผนพัฒนาชุมชนที่กำหนดเป้าหมายระยะยาวที่ให้ความสำคัญกับหลายมิติแบบองค์รวม และการรู้จักพึ่งตนเองของชุมชน ผ่านการมีส่วนร่วมอย่างแข็งขันของคนในชุมชน